دودو چیست؟

گردآوری و ترجمه: سارا (مامان الیاد)

«دودو» یا به زبان علمی‌ «شیء دوران گذار» یا شیء ترانزیسیونل (ترجمه transitional object که گاهی Comfort object به معنای شیء آسایش دهنده یا آرامش دهنده نیز گفته می‌شود) می‌تواند یک عروسک پارچه‌ای نرم، یک خرسک پشمالو، یک پتوی کوچک، حتی هر تکه پارچه ساده دیگری باشد که کودک معمولا از بعد از حدود چهار ماهگی در کنار خود می‌پذیرد و حضور آن امنیت و آرامش بیشتری به او می‌بخشد (گاهی تا حدی شبیه همان امنیتی که حضور مادر برای او ایجاد می‌کند).

عکس: سروش و دودو

در روانشناسی رشد کودک دونالد وینیکات (Donald Winnicott) پزشک اطفال انگلیسی که تخصص روانکاوی و روانپزشکی کودکان را نیز داشت اولین کسی بود که بحث در مورد اشیاء دوران گذار را مطرح کرد و بعد از آن در دهه ۱۹۵۰ میلادی مطالعات زیادی در این زمینه انجام گرفت و تاییدهایی که روی این نظریه صورت گرفت باعث شد که امروز حدود نیمی از کودکان دنیا (به خصوص در کشورهای غربی) عروسک یا تکه پارچه‌ای با این کاربرد در کنار خود داشته باشند.

دودو چطور به بچه‌های کوچک امنیت می‌دهد؟

عکس: مانی و دودو

بر اساس دیدگاه‌های روانشناسان، کودک بعد از خروج از رحم مادر و در اولین ماه‌های زندگی خود هنوز متوجه مرز و تفاوت میان خود و دیگری (به خصوص مادر) نیست و این موقعیت خاص (به خصوص در زمان نیاز به رفع فوری نیازهای فیزیولوژیک) می‌تواند موجب اضطراب‌های آزاردهنده‌ای در او شود. به همین دلیل ارتباط نزدیک بدنی و در آغوش گرفتن هر چه بیشتر نوزاد به خصوص در دو ماه اول تولد بسیار توصیه می‌شود.

وینیکات در این باره می‌گوید که کودک در این بازه زمانی در یک فضای «توهمی» به سر می‌برد. مثلا زمانی که همه شرایط مهیاست و او می‌تواند با گریه کردن به اطرافیان بفهماند که گرسنه است و بلافاصله سینه مادر یا شیشه شیر را دریافت می‌کند، تصور او این است که مادر یا حتی شیشه شیر بخشی از وجود اوست که حالا ظاهر شده است. در واقع در ماه‌های اول که مادر یا دیگری دائما در اختیار کودک و در کنار اوست همه چیز در دنیای توهمی نوزاد به خوبی می‌گذرد اما بعد از مدتی با جدا شدن تدریجی مادر در طول روز اولین نشانه‌های ناامیدی برای او نمایان شوند. در واقع به این شکل کم‌کم کودک متوجه واقعیت دنیای اطراف خود شده و پذیرش این واقعیت و احساس تنهایی در جهان جدید گاهی اضطراب‌های زیادی را برای او به همراه دارد.

در این زمان، همراه داشتن یک شیء نرم و سبک می‌تواند بخش مهمی از اضطراب‌ها و جدایی‌ها را برای کودک آسان کرده و به او احساس امنیت و آرامش بیشتری دهد. در عین حال این شیء کمک زیادی در به خواب رفتن نوزادان و کودکان می‌کند و آنها را در احساس استقلال و خوداتکایی نسبت به دنیای اطراف یاری می‌دهد.

آیا همه کودکان با این اضطراب مواجه می‌شوند؟

عکس: الیاد و دودو 

به نظر می‌رسد نشانه‌های این اضطراب در جوامع سنتی بسیار کمتر دیده می‌شود. مثلا در آفریقای شمالی دیده می‌شود که مادران و کودکان تا ماه‌ها و حتی گاهی سال‌ها ارتباط و نزدیکی بدنی با نزدیکانشان به نسبت جوامع غربی دارند؛ در حدی که حتی گاهی به نظر می‌رسد کودکان آفریقایی به خصوص در بخش سنتی جامعه و در طبقات فرودست‌ اصلا زمین نمی‌آیند و دائما در آغوش مادر یا مادربزرگ یا فرد دیگری از فامیل حمل می‌شوند. آنها در خانواده‌های بزرگی زندگی می‌کنند و معمولا در شال بزرگی پیچیده شده و به پشت مادران (یا گاهی مادربزرگ و دیگر نزدیکان) بسته می‌شوند و در طول روز همه جا همراه آنها هستند. این کودکان تا سال‌ها شب‌ها هم کاملا چسبیده به مادرانشان می‌خوابند و معمولا سینه مادران هر زمانی که اراده کنند، در اختیارشان است. جالب اینجاست که شاید برخلاف تصورات اولیه، تحقیقاتی که روی این بچه‌ها صورت گرفته نشان می‌دهد که آنها نه تنها در مراحل بعدی رشد گوشه‌گیر و منزوی یا بهانه‌گیر و دائما وابسته به مادر نیستند، بلکه معمولا افرادی بسیار اجتماعی بار می‌آیند و از توانمندی‌های زیادی برخوردارند، در حدی که می‌توانند خیلی زود نقش پدر یا مادر را برای برادران و خواهران و فرزندان خودشان ایفا کنند.

اما به نظر می‌رسد در جوامع مدرن فعلی به‌کارگیری دوباره چنین روش‌هایی حداقل برای همگان چندان امکان‌پذیر نباشد. بسیاری از مادران گاه ساعت‌هایی از روز را کنار فرزندانشان نیستند و یا در سبک زندگی خانواده‌های هسته‌ای به تنهایی نمی‌توانند دائما فرزندشان را در آغوش بگیرند یا با خود حمل کنند. در چنین شرایطی مادران و پدران دنیای مدرن اشیاء مختلفی را پیدا می‌کنند یا حتی خلق می‌کنند تا شرایط بهتری برای پرورش کودکانشان پیدا کنند. اشیائی مثل شیشه شیر، پوشک و ... هیچ کدام در دنیای سنتی حضور نداشتند و به تدریج در فضای مدرن خلق شده‌ و توسط مادران به کار گرفته شدند تا خلائی را برای کودکان جبران کنند.

شیء دوران گذار هم یکی از همین اشیاء است که بر اساس نظریات و تحقیقات بسیاری از متخصصان روان کودک می‌تواند در مرحله‌ای که نوزاد مرحله توهمی را پشت سر گذاشته و کم کم وارد دنیای واقعیت می‌شود، به کمک او بیاید تا اضطراب‌های او را از جدایی از مادر کاهش دهد. این مرحله گذار معمولا بین چهار ماهگی تا دوازده ماهگی اتفاق می‌افتد.

دودو ممکن است توسط خود کودک انتخاب شده یا پدر و مادر آن را به او معرفی کرده باشند. در هر حال این شیء بعد از سال اول زندگی کودک به او کمک می‌کند که مرحله بعدی رشد خود (مثلا مرحله دهانی بعد از سال اول زندگی) را با احساس امنیت بیشتری پشت سر گذاشته و به تدریج وارد رابطه حقیقی با این شیء و دیگر اشیاء و افراد اطراف خود شود؛ رابطه‌ای که او را در درک این آگاهی که وجودی مستقل در این جهان است یاری می‌دهد. از سوی دیگر کودک عموما اولین احساس مالکیت را با این شیء تجربه می‌کند.

کلمه دودو از کجا آمده است؟

واژه «دودو» (doudou) ریشه فرانسه دارد و از صفت doux (دو) به معنی نرم می‌آید. طبیعی است که شیء دوران گذار می‌تواند هر اسمی داشته باشد. حتی در زبان فرانسه کانادا معمولا به آن توتو (toutou) می‌گویند و در زبان‌های دیگر قاعدتا این شیء با نام‌های متفاوتی خوانده می‌شود. حتی بسیاری از خانواده‌ها بعد از مدتی اسم خاصی به این دوست و همراه محبوب کودکشان می‌دهند. دلیل اینکه ما اینجا همچنان از اسم دودو استفاده کردیم این بود که در بحث‌های قبلی کلوپ همیشه با این عنوان از این شیء صحبت کرده بودیم و به همین دلیل آن را فعلا حفظ کردیم.

دودو می‌تواند از حدود چهار ماهگی یا در شروع مرحله از شیر گرفتن کودک تا حدود سن پنج- شش سالگی یا حتی بیشتر همراه او باشد.

برخی از نظریه‌پردازان شناخته‌شده‌ای که در حوزه روانشناسی کودک به اهمیت اشیاء دوران گذار اشاره کرده‌اند:

(Donald Winnicott، Jacques Lacan، Wilfred Ruprecht Bion، Melanie Klein، Anna Freud  و ...

رفرانس‌ها:

• Winnicott (D. W.), Les objets transitionnels, Paris, Payot, coll. "Petite Bibliothèque Payot", 2010 (comprend notamment « Objets transitionnels et phénomènes transitionnels » publié initialement in De la pédiatrie à la psychanalyse, pp. 109-125, Payot, 1969).
• Winnicott (D. W.), La mère suffisamment bonne, Paris, Payot, coll. "Petite Bibliothèque Payot", 2006
• Winnicott (D. W.), « The first treasured possession », Psychoanal. St. Child, 9, p. 199-201, 1953.
• Zerdoumi (N.), Les relations mère-enfant, l'amour maternel, Enfants d'hier : l'éducation de l'enfant en milieu traditionnel algérien, chap. 3, Alger, Maspero, pp. 90-96, 1982.
• Yolande Govindama et Jacqueline Louis, « Endormissement et fonction de l'objet transitionnel chez le jeune enfant entre 12 et 24 mois : une étude transculturelle », Devenir 4/2005 (Volume 17), p. 323-345. 

·        Véronique PUECH et Chantal VAN TRI, Doudou or not doudou ?, Ramsay,‎ 2006

برای مطالعه بیشتر در این مورد می‌توانید مراجعه کنید به صفحه ویکیپدیای این بحث و از آنجا دسترسی پیدا خواهید کرد به برخی منابع دیگر.

گفت‌وگو و تبادل نظر

• پریسا:

سارا دودو حتما باید عروسک یا یه چیز پارچه ای باشه؟

• سارا:

پریسا دودو معمولا جنس نرم پارچه‌ای باید داشته باشه بخصوص وقتی قراره برای خواب کمک کنه، وگرنه می‌تونه مثلا یک عروسک غیر پارچه‌ای هم باشه که اون فقط همراه بچه‌س و بهش حس امنیت میده ولی کارکرد کمک کردن به خواب رو نداره.

• پریسا:

سارا این دودو رو ما باید به بچه بدیم یا خودش علاقه نشون میده؟
من خودم کوچیک بودم دودو داشتم یه خرس بود که اگه نبود نمی‌خوابیدم هنوزم دارمش !

• سارا:

پریسا دودو معمولا پیشنهاد ماست ولی بچه‌ها هم باید لطف کنن و قبول کنن. بعضی بچه ها خودشون یه دودو پیدا میکنن و در هر دو حالت معمولا تا بزرگی یادگاری نگهش می‌دارن و بهش علاقه دارن.