شیر مادر تا کی؟

دیدگاه کارشناسان

آیا تغذیه با شیر مادر در سال دوم زندگی نیز یک ضرورت است؟

همه ما راجع به فواید تغذیه با شیر مادر شنیده‌ایم. اما این پرسش هم خیلی وقت‌ها مطرح است که شیر مادر تا چه سنی برای کودک ضروری یا مفید است؟

تحلیل‌ها و توصیه‌های مختلفی در این زمینه مطرح می‌شوند. فرهنگ شیردهی کودکان در جوامع گوناگون بسیار متفاوت است. مثلا در کشورهای غربی در دوره‌ای نزدیک به سی سال شیر خشک‌ها رونق زیادی پیدا کردند و در بسیاری مواقع خیلی زود جایگزین شیر مادر شدند. نظام سرمایه‌داری و تولید کنندگان شیر خشک در تبلیغ محصولات خود به قدری موفق عمل کردند که در بسیاری از جوامع این تصور غلط در مادران یک تا دو نسل به وجود آمد که برای خود و فرزندشان بهتر است که از همان ابتدای تولد یا در ماه‌های اولیه شیر خشک را جایگزین شیر مادر کنند. آثار این تبلیغات تجاری و صنعتی هنوز به حدی مطرح است که در بسیاری از این کشورهای پیشرفته، علی رغم توصیه‌های اکید نهادهای سلامت و پزشکی، دوران شیردهی مادران بسیار کوتاه‌تر از جوامع به ظاهر سنتی‌تر است. به همین منظور نهادهای مرتبط در سال‌های اخیر تلاش زیادی می‌کنند که تحولی در فرهنگ شیردهی ایجاد کرده و بار دیگر مادران را به سمت طولانی‌تر کردن دوران شیردهی سوق دهند.

عکس: باران

با این وجود، همچنان بحث‌ها و نظرها ذزباره طول مدت شیردهی زیاد و متنوع است. بر اساس توصیه اکید سازمان بهداشت جهانی تغذیه کودکان با شیر مادر تا ۶ ماهگی آنها یک ضرورت است. بعد از این زمان خوب است که به تدریج تغذیه کودک تنوع بیشتری پیدا کند ولی پیشنهاد می‌شود شیر مادر به عنوان یک مکمل تا دو سالگی ادامه پیدا کند. این دوره شیردهی در صورت تمایل کودک و فرزند حتی بعد از دو سالگی نیز می‌تواند ادامه داشته باشد. انجمن متخصصان پزشکی اطفال در آمریکا شیردهی تا یک سال را یک ضرورت می‌داند و وزارت بهداشت فرانسه در برنامه ملی تغذیه و سلامت تاکید اکید خود را بر شیردهی تا شش ماه گذاشته هر چند بعد از آن را نیز توصیه می‌کند. وزارت بهداشت ایران نیز مانند سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد می‌کند کودکان تا دو سالگی از شیر مادر به عنوان یک مکمل تغذیه کنند.

با وجود تمام این توصیه‌ها و نظرها، آنچه مهم است این است که طول مدت شیردهی بیش از هر چیز بستگی به شرایط و تصمیم مادر و فرزند دارد. اما این پرسش مطرح است که چرا همچنان تغذیه با شیر مادر بعد از یک سالگی توصیه و پیشنهاد می‌شود؟

عکس: پرنیا

در پاسخ به این پرسش دلایل متعددی ذکر می‌شوند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

۱-  شیر مادر حتی بعد از یک سالگی همچنان منبع مهم دریافت پروتئین چربی، کلسیم و ویتامین‌ها برای کودک است و می‌تواند تا حدود یک سوم انرژی و مواد غذایی مورد نیاز او را تامین کند.   

۲-  چون در این سن، کودک نوپا بسیار پرتحرک و فعال است و با دست زدن به همه جا و همه چیز خود را به سهولت در معرض آلودگی‌ها و در نتیجه بیماری‌ها قرار می‌دهد، مواد ایمنی موجود در شیر مادر نقش حفاظتی بسیار مهمی برای او ایفا می‌کنند و وی را تا حدود بسیار زیادی از ابتلا به اسهال، عفونت دستگاه تنفسی، عفونت گوش، عفونت دستگاه ادراری و امثال آن محافظت می‌نماید. این حفاظت در مقابل بیماری‌های غیر عفونی نظیر آسم، آلرژی، دیابت نوجوانی و بعضی از سرطان‌های دوران کودکی نیز وجود دارد.

۳- نیازهای عاطفی و روانی کودک که برای رشد و تکاملش بسیار ضروری است، را تامین می‌کند.

۴-  نقش بسیار ارزنده تغذیه با شیر مادر در امر تکامل عصبی و روانی کودک که در سال اول زندگی آغاز شده بود، با تداوم تغذیه با شیر مادر در سال دوم زندگی استمرار پیدا می‌کند.

۵- اغلب کودکان در ایام بیماری به ویژه در جریان اسهال، استفراغ  و تب کم اشتها هستند، ولی معمولاَ اشتهایشان نسبت به تغذیه با شیر مادر حفظ شده و یا حتی بیشتر می‌شود؛ لذا این منبع مهم آب و غذا در ایام بیماری از شدت کاهش وزن آن‌ها می‌کاهد و به بهبودشان کمک می‌کند.

۶- از آنجا که تغذیه با شیر مادر با کاهش دفعات بیماری‌های مختلف همراه است، اثر قابل توجهی در بهبود شرایط اقتصادی خانواده دارد.

جایگزین شدن تدریجی غذا به جای شیر در تغذیه کودک

عکس: نفس

زمانی که شیرخوار قادر باشد روزانه حداقل  یک وعده و هربار چند قاشق غذا بخورد زمان آن فرارسیده که دفعات غذای کمکی را افزایش دهید .این افزایش حجم غذا باعث می‌شود نیاز به شیر کاهش پیدا کند و اغلب شیرخوردن از سینه مادر یا شیشه شیر به نخستین کار بعد از بیدار شدن از خواب شبانه و آخرین کار قبل از خوابیدن تبدیل می‌شود.

بعضی بچه‌ها کم کم علاقه به شیر مادر یا شیرخشک را از دست می‌دهند و به اصطلاح خود به خود از شیر گرفته می‌شوند.

اگر کودک قادر به خوردن غذاهای جامد هست و با لیوان یا شیشه شیر می‌تواند به اندازه کافی مایعات بنوشد زمان آن رسیده که از شیر گرفته شود.

در این زمان دفعات شیر خوردن را به یک یا دوبار در روز کاهش بدهید و زمانی که کودک از خوردن یک وعده غذایی خودداری کرد به جای غذا به او شیر ندهید. شاید این کار برای مادر سخت باشد اما فراموش نکنید که فرزند شما یک مرحله از رشد را با موفقیت پشت سر گذاشته و باید آماده ورود به مرحله بعدی شود نه اینکه در همان مرحله باقی بماند.

منابع استفاده شده در این مطلب:

سایت سازمان بهداشت جهانی
ماهنامه بیمارستان فوق تخصصی صارم، شماره ۴۸، تیرماه ۸۹
کتاب مادر کافی، نوشته جو فراست

پیشنهاد و آماده‌سازی برای رستاک: آستیاژ (مامان پرنیا)

گفت‌و‌گو و تبادل نظر

سانتیا

یه سوال من جایی ندیدم در مورد سن شیر گفته باشن. فقط از نظر دینی گفتن دختر دوسال و یه ماه کمتر و پسر دو سال و یه ماه بیشتر. البته خیلی مطمئن نیستم.من قصدم اینه تو آبان یا آذر دیگه تمومش کنم. نمی‌دونم این اثرات بد داره آیا؟

عکس: کیانا

سارا

در مورد سن شیر من هر منبع درست و حسابی که خوندم می‌گن حداقل ۶ ماه (توصیه اکید سازمان بهداشت جهانی) و حداکثر نداره ولی معمولا اینجا حداکثر یک ساله. بالای یک سال خیلی خیلی کم پیدا می‌شه ولی از اون طرف گفتم یکی رو می‌شناسم ۴ سال و نیم دخترش رو شیر داده.  تئوریهای جدید این حرفهای مشکلات جنسی مرتبط با شیر دادن رو تکذیب می‌کنن.

در مورد تجربه خود من، می‌دونید که الیاد تا هشت ماه و نیمگی شیر خورد. من می‌خواستم ادامه بدم ولی بعد از این سن الیاد شروع کرد به گاز گرفتن‌های خیلی شدید (طوری که هیچ ترفندی در مقابلش کار نکرد) و عملا دیگه نخواست شیر بخوره. بعد از اون هم اصلا هیچ وقت دیگه درخواستی نکرد. مامای متخصص شیردهی که من تحت نظرش بودم گفت این یعنی پایان شیردهی به صورت طبیعی و بهترین حالته چون بچه خودش دیگه تصمیم گرفته که شیر نخوره.

اما دکتر الیاد هم در عین حال که اون مامای متخصص رو خیلی قبول داشت بهم گفت که مشخصا پیشنهاد نمی‌کنه الیاد رو از شیر بگیرم یا اگه میخوام باز هم تلاش کنم و ادامه بدم! می‌گفت خودتون باید تصمیم بگیرید. اما اگر تا قبل از یک سال از شیر بگیریدش راحته، بعدش دیگه بچه خودش اعلام می‌کنه که شیر می‌خواد و قضیه سخت‌تر می‌شه!  البته می‌گم این دکتر خیلی موافق شیردهی به بچه‌هاست و منظورش این نبود که زود از شیر بگیرم ولی می‌گفت من باید بهتون آگاهی بدم که اینطوریه روندش.  

برای از شیر گرفتن بچه‌ها باید به تدریج وعده هاشونو کم کرد تا جایی که مثلا برسه به ۳-۴ وعده در شبانه روز کلا. بعد کم کم وعده‌ها رو شیر خشک داد به جای شیر مادر. حدود سه هفته تا یک ماهی طول می‌کشه پروسه حداقل.

دلیل اینکه من راحت بودم با این مسئله از شیر گرفتن، یکی اینکه زیر یک سال از شیر گرفتمش. مثل اینکه خیلی فرق داره زیر یک سال و بعد از یکسالگی. قبل از یکسالگی بچه خیلی کمتر متوجه می‌شه.

دوم اینکه الیاد از اول شیر خشک هم می‌خورد. سوم اینکه ساعت شیرش تنظیم بود. دم به دقیقه شیر نمی‌خورد. هشت ماهگی دیگه فقط سه وعده در روز شیر داشت گاهی چهار وعده. و چون مهد می‌رفت فقط دو وعده ش شیر خودم بود. در نتیجه من خیلی راحت از شیر گرفتمش.

باید اول وعده هاشو کم کنی که می‌گی زیاد نیست. مثلا باید برسه به ۳-۴ وعده در شبانه روز کلا.

بعد کم کم وعده‌ها رو شیر خشک بدی به جای شیر خودت یه سه هفته یک ماهی طول می‌کشه پروسه حداقل اگه شیرخشک نمی‌خوره .

ماست هم همون جایگزین شیر می‌تونه باشه‌ها. مثلا می‌تونی ماست رو اندازه بگیری. یه فنجون ماست تقریبا حدود ۱۲۰ سی سیه که در واقع جایگزین ۱۲۰ سی سی شیر خشک می‌تونه باشه.

بچه‌ها تو این سن در طول روز به ۵۰۰ سی سی شیر نیاز دارن که می‌تونه ماست، پنیر و لبنیات دیگه جایگزینش باشه ،اگه شیر خشک نمی‌خورن .

در ضمن شیر پاستوریزه هم می‌تونن به جای شیر خشک بخورن. شیر خشک شماره ۳ که مال این سن بچه هاست معمولا با آهن غنی شده ولی دکتر من گفت تحقیقات جدید نشون داده که هیچ لزومی نداره شیر خشک بهشون بدین به خاطر آهنش و می‌تونن همون شیر پاستوریزه رو بخورن.

اما اما این جریان آهن مال اینجاست بازهر چند اونجا شما دارین قطره آهن می‌دین که ما اصلا نمی‌دیم در نتیجه مشکلی نیست شیر پاستوریزه دادن به نظرم و نهایتا اینکه می‌تونی تو لیوان بهش بدی اگر با شیشه نمی‌خوره.

آستیاژ

 وعده‌ها رو از روز کم کن وسرگرمش کن یا شیرخشک و یا غذا بده البته همونطور که طول می‌کشه مثلا فاصله اگه ۴ساعتی یه باره بشه ۴/۵ یا ۵ ساعتی یه بار وهمینطور روز به روز بیشتر. البته بچه‌ها علاوه بر تغذیه به خاطر حس وابستگیشون هم هست که شیر مادر رو می‌خوان

لی لی

پزشک ویانا تاکید کرد دیگه توی یک سالگی، شیر فقط دو وعده در روز، صبح و نهایتا شب. طول شب رو قبلا گفته بود کم کم می‌تونید کم کنید به مرور نهایتش هم تحمل سه چهار شب اذیته. طول روز هم اگه بچه نخوابه شب زود می‌خوابه صبح هم هفت و نیم هشت بیداره و این طوری خواب شبش عمیق می‌شه و هی بلند نمی‌شه.