چگونه با کودک خود حرف بزنیم؟

دیدگاه کارشناسان

یکی از آن روزهای وحشتناک را در نظر بگیرید که همه ترفندهایمان که به طور معمول مؤثر واقع می‌شد، بی اثر مانده و کودک نوپای ما هر آتشی دلش خواسته سوزانده است.

هر چه می‌گوییم : «بسه دیگه ! مگه نگفتم نکن؟ مگه نمی شنوی؟» گوشش بدهکار نیست. در نهایت از کوره در می‌رویم و صدایمان را بلند می‌کنیم و البته باز هم کو گوش شنوا ؟!

اما از دید کودک، در این واقعه او توانسته توجه والدینش را جلب کند و برای وی راه جلب توجه – مثبت یا منفی – مهم نیست.

عکس: پریسا

مطلبی که در بالا خواندید برگرفته از بخشی از کتاب «مادر کافی» است. جو فراست نویسنده این کتاب، با توصیف چنین فضایی که ممکن است برای هر کدام از ما اتفاق بیفتد این پرسش را مطرح می‌کند که «به نظر شما وقتی کار به اینجا کشیده می‌شود، کنترل اوضاع از دست چه کسی در رفته است؟ شما یا فرزندتان؟»

او در ادامه فضای دیگری را توصیف می‌کند که باز می‌تواند وصف حال ما باشد: گاهی اوقات نیز خونسردی خود را حفظ کرده، حتی به فکر داد زدن هم نیستیم و به طور معمول از «دست نزن عزیزم! » و لبخند استفاده می‌کنیم، اما باز هم گوش شنوایی در کار نیست.

پس چه باید کرد؟

عکس: نفس

«شما نباید فقط در اندیشه گفته‌های خود باشید، زیرا بچه‌ها فقط به صحبت‌های شما توجه نمی‌کنند، بلکه وضعیت، حرکات بدن، اضطراب، نگرانی، لحن و بلندی صدایتان را هم می‌شنوند. گیرنده‌های آنها بسیار قوی هستند و شاید هم حس ششم دارند!»

نویسنده کتاب مادر کافی در این زمینه معتقد است که هنگام گفتگو با کودک باید نقش بازی کنیم و در مورد این نقش‌ها اغراق کنیم: گاهی اوقات که خواسته شما و کودکتان با هم متفاوت است؛ خود را سوم شخص خطاب کنید تا بتوانید مانع جنگی تمام عیار شوید. برای مثال بگویید: «مامان می‌خواد دست‌هاتو بشوره».

علاوه بر این، در این کتاب در مورد برخورد با کودکان سه لحن  پيشنهاد شده است: لحن قاطع، لحن تاييد و لحن قانع كننده.

لحن قاطع :

وقتی کودک مرتکب خطایی شد، باید با لحنی قاطعانه با او صحبت کنید. علاوه بر این، باید چندین نکته مهم را رعایت کنید:

• به سمت او برويد و از همان جايي كه ايستاده‌ايد بر سرش فرياد نزنيد.
• خم شويد، هم قدش شده و مستقيم به چشم‌هایش نگاه كنيد. برقراري ارتباط چشمي در اینجا مهم است، چرا که اگر از  بالا به او دستور بدهید، حرفتان را نادیده می‌گیرد.
• اگر كودك خواست رويش را برگرداند و برود، دستهایش را بگيريد تا مستقيم به شما نگاه كند. به او بگویيد "لطفا به من نگاه كن".
• نبايد در لحنتان خشونت يا تهديد وجود داشته باشد.
• با لحنی آرام و قاطع صحبت كنيد. این لحن را با عصبانیت اشتباه نگیرید. با این لحن کودک متوجه نارضایتی شما می‌شود.
• روشن و واضح به او بگویيد كه چه خطايي كرده است. مثلا "اجازه نداري كسي رو بزني و ازت ميخوام كه ديگه اين كار رو تكرار نكني!"

درنظر داشته باشید که یک مشکل بزرگ این است که همه والدین تحکم کافی را ندارند؛ پس دلسرد نشوید و با اعتماد به نفس کافی تلاش کنید حرف خود را به کرسی بنشانید.

لحن تایید

اين لحن يعني تشويق و تحسين کودک و توجه مثبت به او.

لازم نيست کودک كار خوب و یا خاصي انجام داده باشد که تاییدش کنید. همين كه رفتار بدي انجام نمي‌دهد، نوعي رفتار خوب به حساب مي‌آید. مطمئن باشيد تعريف از کودک او را لوس و پررو بار نمي‌آورد.

اگر بچه‌اي ببيند با خوب بودن توجهي از والدينش به دست نمي‌آورد _ توجه مثبت يا همان تعريف و تمجيد _ به دنبال جلب توجه منفي يعني داد و فرياد آنها خواهد بود؛ چرا که از نظر يك كودك نوپا، توجه منفي بهتر از بي‌توجهي است!!

وقتي از کودک تعريف مي‌كنيد، صدایتان بايد بلند و پرهيجان باشد. دست بزنيد، هورا بكشيد، دستي به سرش بكشيد و بگویيد كه كار خوبي انجام داده و احساس خودتان را هم بيان كنيد. مثلا "آفرين دختر خوب كه اسباب بازی‌هایت را جمع کردی. من خيلي خوشحالم".

لحن قانع كننده:

عکس: سروش

در زمان صحبت با كودكتان كلمات را با درايت انتخاب كنيد تا از دردسرهاي بي‌مورد نجات پيدا كنيد. اگر با بچه جر و بحث كنيد، او هم در مقابل با شما بحث خواهد كرد. هرگز از كودكتان خواهش نكنید، بلكه فقط درخواست كنيد و البته در درخواستتان از كلماتي مانند "امكان داره" و يا "لطفا" استفاده كنيد. در عین حال در نظر داشته باشید که بچه دو و نيم تا سه ساله قدرت انتخاب بين چند گزينه را ندارد.

کودک چهار تا پنج ساله هم فقط مي‌تواند از بين چند گزينه محدود انتخاب كند. پس لازم نيست از بين چند گزينه به او پيشنهاد انتخاب دهيد. البته نيازي هم به دستور دادن نيست. مي‌توانيد خواسته خودتان را در قالب تركيبي از راهنمايي‌هاي روشن و واضح، مشاركت دادن او و همينطور تحسين و تعريف بيان كنيد. مثلا "لطفا بيا جورابهات رو پات كنم...حالا جورابهات رو بكش بالا...افرين...حالا واسه مامان كفشهات رو پات كن".

چانه زدن و معامله كردن هم مثل پيشنهاد كردن گزينه‌هاي متعدد بي فايده است. مثلا به بچه مي‌گویيد "اگر 5 قاشق ديگه بخوري بهت شكلات مي‌دهم". کودک يک قاشق مي‌خورد، نق نق مي‌كند که شکلات می‌خواهد، شما خوشحاليد كه يك قاشق بيشتر خورده پس با او چانه مي‌زنيد كه بعد از دو قاشق ديگه شكلاتش را مي‌گيرد، اما کودک الان شكلات را مي‌خواهد و جيغ و نق نقش شروع مي‌شود. در نهايت فقط با يك قاشق بيشتر شكلات را مي‌گيرد. يادتان باشد اغلب در چنين معامله‌هايي بچه ها برنده مي‌شوند!

در نهایت چگونه با کودک خود صحبت کنیم؟

• داد و فریاد نکنیم. ولی در قبال رفتار بد با لحنی محکم صحبت کنیم.
• وقتی کودکی خوش‌رفتار است، از او تعریف وتمجید کنیم.
• تا حد امکان با کودکان از مسایل مثبت صحبت کنیم. یعنی به جای آنکه دائم رفتارهای نادرست را به وی گوشزد کنیم، بگوییم که دوست داریم چگونه حرف بزند یا چه کاری انجام بدهد. برای مثال به جای «دست‌های کثیفت رو به همه جا نمال»، به او بگوییم «بیا با هم بریم دست‌هامون رو بشوریم».
• دستورهای ناگهانی و پشت سر هم صادر نکنیم، چرا که خانه پادگان نیست!
• استفاده از کلمات ناپسند و نادرست در توصیف فرزند ممنوع است، روی آنها اسم نگذاریم و صفت ناخوشایندی را به آنان نسبت ندهیم. تاکید کنیم؛ آنچه از نظر ما ناپسند می‌باشد، رفتار اوست و نه خودش.
• مؤدب باشیم. اگر بچه در پاسخ به ما بر سرمان فریاد کشید، ما با صدای بلند جواب ندهیم. در این مسابقه هر دوی ما بازنده می‌شویم. بنابراین فقط از کودکمان بخواهیم که با ما این گونه صحبت نکند.
• از مقایسه کودک با خواهر و برادر یا بچه‌های دیگر پرهیز کنیم. چون کلمه به کلمه حرف‌هایمان را گوش داده، به آن ها دقت می‌کند و آنان را به خاطر می‌سپارد.
• هنگام نحسی کردن با کودک معامله نکرده، رشوه نداده و چانه نزنیم.
• اغراق آمیز رفتار کنیم. منظور خود را بیشتر با حرکات بدن (زبانِ بدن) بیان کنیم، نه با کلمات. در این راستا می‌توانیم برای مثال در نقش حیوانات با کودکمان سخن بگوییم.

منبع: کتاب مادر کافی، نوشته جو فراست
گرداوری و پیشنهاد به رستاک: آستیاژ (مامان پرنیا)

مطالب مرتبط با این موضوع:

چطور ممنوعیت‌ها را به کودک ۹ تا ۱۲ ماهه آموزش دهیم؟

رفتار با کودک و مسائل تربیتی، روحی و روانی (مباحث ۹ تا ۱۲ ماهگی)