چگونه غذای کودکمان را مقوی و مغذی کنیم؟
دیدگاه کارشناسان
منظور از مقوی و مغذی کردن غذای کودک اضافه کردن برخی از مواد غذایی به غذای کودک است که بتوان بویژه در مواقعی که کودک دچار تاخیر رشد شده، انرژی و مواد مغذی بیشتری را به خصوص در گروه مانند پروتئینها، انواع ویتامینها (مانند ویتامین آ و سی) و انواع املاح (مانند کلسیم آهن روی و...) به کودک رساند.
عکس: باران
-اضافه کردن مواد غذایی که انرژی غذای کودک را افزایش می دهد (مقوی کردن)
اضافه کردن موادی مانند شکر و روغن فقط انرژی دریافتی کودک را افزایش میدهد و در واقع به جز انرژی، مواد مغذی دیگری در چربیها و شکر وجود ندارد.
اضافه کردن شکر به غذای کودک باعث میشود ذائقه کودک به طعم شیرین عادت کرده و در نتیجه کودک تا سنین بزرگسالی هم به غذاهای شیرین علاقه پیدا کند. به همین دلیل اضافه کردن شکر به غذای کودک در سال اول زندگی توصیه نمیشود. البته باید توجه کرد در صورتی که در دستور تهیه غذا شکر وجود دارد مصرف آن اشکالی ندارد مثل فرنی که در دستور تهیه آن مقداری شکر وجود دارد، ولی اضافه کردن شکر به غذاهای دیگر مثل پوره و یا سوپ کودک برای اضافه کردن انرژی غذای کودک توصیه نمیشود. اما در این موارد افزودن مقدار کمی روغن به دلایل زیر توصیه میشود:
الف – میزان انرژی موجود در روغن در مقایسه با مواد غذایی دیگر بیشتر است (هر ۱ گرم روغن حدود ۹ کالری انرژی دارد)
ب – اضافه کردن کره یا روغن حجم غذای کودک را افزایش نمیدهد و بدون اضافه شدن حجم غذای کودک انرژی غذای او بیشتر میشود.
ج – اضافه کردن کره یا روغن به غذا باعث نرمی غذا شده و بلع آن را برای کودک آسانتر میکند.
-اضافه کردن مواد غذایی که پروتئین غذای کودک را افزایش میدهد (مغذی کردن)
عکس: محمد عرفان
پروتئین برای رشد کودک ضروری است و مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین در تغذیه کودک توصیه میشود. حتی الامکان مقداری گوشت (مانند گوشت مرغ ، ماهی گوسفند و...) باید به غذای کودک اضافه شود. اضافه کردن نخود لوبیا و عدس که کاملا پخته و له شده باشند بعد از سن ۹ ماهگی برای تامین پروتئین مورد نیاز کودک توصیه میشود. افزودن تخم مرغ به غذای کودک نیز پروتئین غذای کودک را بیشتر میکند. مثلا برای کودکان بالای یکسال میتوان تخم مرغ آبپز را داخل پوره سیب زمینی و یا سوپ کودک بعد از طبخ رنده شود.
-اضافه کردن مواد غذایی که ویتامین و املاح غذای کودک را افزایش میدهد
اضافه کردن برخی از مواد غذایی فقط کمی انرژی غذای کودک را بیشتر میکند ولی باعث میشود که غذا از نظر ویتامین و املاح غنی شود. ویتامینها و املاح هم برای رشد و سلامتی کودک ضروری هستند. بدین منظور به مادران و پدران توصیه میکنیم از سبزیجات برگ سبز برای تهیه غذای کودک استفاده کنند مثل جعفری ، شبت و گشنیز و اسفناج (در کودکان زیر ۱ سال اسفناج توصیه نمیشود) و یا هر نوع سبزی موجود در منطقه که میتوان این مواد را به سوپ و یا پلوی کودک اضافه کرد.
از سبزیجات نارنجی رنگ برای تهیه غذای کودک استفاده کنند این مواد دارای ویتامین آ هستند مثل کدو حلوایی و هویج روش تهیه پودر جوانه غلات و حبوبات غلات (مانند گندم) و حبوبات مانند عدس یا ماش را بعد از پاک کردن و شستن به مدت ۲۴ ساعت در آب خیس کرده و سپس آب آن را خالی کرده و به صورت غیر فشرده در یک ظرف ریخته و روی ظرف را با پارچه بپوشانید هر ۷ -۸ ساعت یکبار محتویات ظرف را خیس کرده تا جوانه زدن شروع شود و بعد از گذشت حدود ۲ روز میتوان از جوانهها برای تهیه سوپ استفاده کرد جوانهها را میتوان حدود یک هفته در یخچال نگهداری کرد.
نویسنده: دکتر ربابه شیخ الاسلام
منبع: بهسایت
گردآوری: آستیاژ (مامان پرنیا)
چند دستور برای مقوی و مغذی کردن غذای کودک
گردآوری آستیاژ (مامان پرنیا)
روش تهیه آرد مخلوط غلات و حبوبات
عکس: صبا
(نسبت این مخلوط ۲ به ۱ است یعنی ۴ قسم غلات (برنج یا گندم) به علاوه ۲ قسم حبوبات (لوبیا سویا یا نخود)).
۱- غلات و حبوبات را تمیز کرده و بشویید .
۲- حبوبات را در داخل ماهی تابه و روی شعله ملایم به مدت ۳۰-۱۵ دقیقه تفت دهید .
۳- غلات را نیز به همین منوال بطور جداگانه و به مدت کمتر ۵-۱۰ دقیقه تفت دهید .
۴- سپس حبوبات و غلات را بخوبی آسیاب کنید و سپس آنها را از الک بسیار ریز رد کنید .
۵- آرد حاصل را میتوان در ظرف دربسته و در محل خشک به مدت ۴ ماه نگهداری کنید. این آرد منبع بسیار خوبی از پروتئین و انرژی است و میتوان در تهیه انواع سوپ ها و یا بصورت فرنی با استفاده از شیر یا اب به کار برد.
روش تهیه عصاره استخوان
اضافه کردن عصاره استخوان قلم گوسفند یا گاو به غذای کودک باعث افزایش املاح و مقوی کردن غذا میشود. میتوان مستقیما قلم استخوان را در سوپ یا آش یا کته کودک انداخت و یا عصاره آن را تهیه و بتدریج مورد استفاده قرار داد. برای تهیه عصاره، قلم گوساله را به مدت ۲ ساعت در آب چوشانده و عصاره به دست آمده را میتوان برای ۲ ماه در فریز و یا برای ۴ روز در یخچال نگهداری کرد.
روش تهیه ی عصاره دانههای روغنی
گردو بادام و پسته و با هم میکس کنید به صورت پودر در بیاد. دوست داشتین فندوق و پودر نارگیل هم بهش اضافه کنید تا خوش بو و خوش طعمتر بشه.
بعد برای هر سه قاشق غذا خوری دو استکان آب بریزید (آب جوش) و بزارید حدود یک ساعت روی گاز با شعله کم جوش بخوره تا حسابی روغن مغزها در بیاد. میتونید بهش شکرقهوهای (ضررش ازسفیدکمتره) اضافه کنید که شیرین بشه .بعد از صافی رد کنید و بریزید توی یه ظرف و بزارین توی یخچال به مدت ۴ روز میتونید ازش استفاده کنید.
این عصاره رومیتونید با شیرجوشیده قاطی کنید. رنگ و طعمش مثل شیر کاکائو میشه قهوای روشن.
چند راهنمای تغذیهای برای کودک یک ساله
مواد ضروری در غذای مصرفی کودک در یک شبانهروز
عکس: نیکا
شیر: روزانه ۴۵۰ تا ۶۷۰ سی سی
میوهها: روزانه دو وعده هر بار ۲ قاشق غذاخوری به اضافه ۸۵ سی سی آب پرتقال یا منابع دیگه ویتامین سی
سبزیجات: روزانه سه پرس هر بار ۲ قاشق غذاخوری
غلات: روزانه ۶ پرس هر بار ۱۵ گرم مثلا نصف برش نان تست یا دو قاشق غذاخوری برنج یا ماکارونی
مواد پروتئینی: روزانه ۲ پرس هر بار حدودا ۳۰ گرم گوشت یا حبوبات یا یک تخم مرغ
غذای کودکان یک تا دو ساله باید کم حجم ولی مقوی مناسب و شامل همه گروههای غذایی باشد. مقدار غذای کودک میتواند بر حسب اشتهای او افزایش یابد. از آنجا که حس کنجکاوی کودک جهت آشنا شدن با دنیای خارج تاثیر زیادی بر اشتهای او میگذارد، این امر ایجاب میکند که وعدههای غذایی او شامل سه وعده اصلی و دو تا سه میان وعده باشد. وعدههای اصلی باید مقوی و پر انرژی بوده و میان وعدهها مناسب و مکمل وعدههای اصلی باشند.
البته نباید فراموش کنیم که در این سن کودک هنوز با شیر مادر تغذیه میشود تا بخشی از انرژی و مواد مغذی مورد نیاز او از این طریق در اختیارش قرار گیرد .
یک کودک یک ساله حدود ۳۰ درصد انرژی، ۵۰ درصد پروتئین، ۲ درصد آهن و ۷۵ درصد ویتامین A مورد نیاز خود را از شیر مادر به دست میآورد. در مورد سایر ویتامینها و املاح نیز درصدی از طریق شیر مادر و بقیه باید از طریق غذاهای دیگر تامین میشود تا رشد و تکامل مطلوب او فراهم شود. البته چون تامین مقدار مورد نیاز پارهای از ویتامینها و آهن از طریق تغذیه با شیر مادر و غذا مقدور نیست، لذا استفاده از قطره مولتی ویتامین و آهن تا پایان دو سالگی توصیه میشود.
به عنوان یک راهنمای کلی که شامل سه وعده غذای اصلی و دو میان وعده میباشد، برنامه غذایی یک کودک دو ساله به شرح زیر است:
سه وعده غذای اصلی شامل صبحانه، ناهار، شام دو میان وعده حدود ۱۰ صبح و ۴ بعد از ظهر
صبحانه:
نان، کره، مربا (یا عسل)، پنیر کم نمک و چای کم رنگ.
ناهار:
سه قاشق سوپ خوری پر از برنج پخته شده + یک قاشق سوپ خوری پر از حبوبات (عدس، لوبیا و...) +یک قاشق مرباخوری کره یا روغن + نصف یک پرتقال متوسط.
شام:
سه قاشق سوپ خوری پر از برنج پخته شده .+ یک قاشق سوپ خوری پر گوشت ماهی (بدون تیغ) + یک قاشق سوپ خوری پر از یک نوع سبزی با برگ سبزتیره مثل گشنیز یا جعفری پخته شده.
در این نمونه برنامه ناهار و شام، چه مواد مغذی وجود دارد و به چه مقدار باید در اختیار کودک قرار گیرد؟
در غذای ظهر که برنج پیشنهاد شده است، بخشی از انرژی و پروتئین مورد نیاز وعده ظهر کودک تامین میشود. اگر برنج در دسترس نباشد میتوان از سیب زمینی، نان یا ماکارونی نیز استفاده کرد. برنج فاقد ویتامین A و مقدار آهن بسیار ناچیز است و سیب زمینی نسبت به برنج پروتئین کمتری دارد. بنابراین هر زمان که برنج یا سیب زمینی در وعده غذایی کودک قرار گیرد، حتماَ باید ماده دیگری که سرشار از پروتئین است به آن اضافه نمود. مانند حبوبات که پروتئین برنج یا سیب زمینی را کامل میکند. پس خوراک سیب زمینی و لوبیا یا عدس پلو از نظر پروتئین کامل هستند. برای جذب بهتر آهن پیشنهاد میشود از نصف یک پرتقال در برنامه ناهار کودک استفاده کنید که هم جذب آهن موجود در غذا را بیشتر میکند و هم کمبود ویتامین مورد نیاز را جبران مینماید.
برنامه شام:
در برنامه شام به جای حبوبات (پروتئین گیاهی) از یک ماده پروتئینی حیوانی استفاده شده است. گوشت ماهی علاوه بر تامین بقیه پروتئین مورد نیاز کودک سبب جذب بهتر آهن موجود در غذاهای گیاهی میشود. این برنامه به دلیل داشتن یک قاشق پر از جعفری یا گشنیز، هم ویتامین Aمورد نیاز کودک را تامین کرده و هم به دلیل وجود گوشت ماهی، جذب آهن موجود در مواد غذایی را بیشتر میکند.
به جای گوشت ماهی میتوان از جگر پخته شده مرغ نیز استفاده کرد. گرچه انرژی کمتری تولید میکند، ولی در عوض بقیه پروتئین، بخشی از آن و کل ویتامین A مورد نیاز را فراهم مینماید. حتی ویتامین A تولید شده حدود بیست برابر بیشتر میشود. با این نمونه از صبحانه، ناهار و شام قسمت بیشتر انرژی مورد نیاز کودک تامین میشود و بخش کوچکی باقی میماند که با دو میان وعده، مثلاَ یک تکه نان با یک نصف موز در ساعت ۱۰ صبح و دو وعده بیسکویت یا دو عدد خرما در ۴ بعد از ظهر این کمبود انرژی جبران میشود. سایر ویتامینها نیز طی وعدههای غذای اصلی و میان وعده به کودک میرسد.
تنها عنصری که به صورت مکمل ممکن است مورد نیاز باشد، آهن است. در بسیاری از کشورها مواد غذایی مثل برنج، آرد گندم، پودر شیر، سس سویا، پودر کاری، شکر یا نمک را با آهن غنی میکنند. در صورت عدم دسترسی به این مواد غنی شده با آهن بهتر است برای کودکان در سن ۱ تا ۲ سالگی قطره یا شربت آهن تجویز شود.
برعکس سال اول که توصیه میشد تغذیه با شیر مادر مقدم بر غذای کمکی باشد در سال دوم با توجه به اهمیت بیشتر غذاهای جامد، توصیه میشود که حتی المقدور شیر مادر بعد از غذا داده شود.
دفعات تغذیه کودک (به غیر از شیر مادر) هنوز ۵ تا ۶ بار در روز است.
بین یک تا یک و نیم سالگی زمان انتقال تغذیه کودک از غذاهای کمکی به غذاهای سفره خانواده است.
توصیه میشود تا ۱۸ ماهگی بسته به تحمل کودک و به تدریج، غذاهای سال اول زندگی به سفره خانواده تبدیل شود. لذا هفتهای ۲ تا ۳ بار از همان غذاهای کم حجم، مقوی و پر انرژی سال اول زندگی مانند سوپ گوشت و سبزیجات مخلوط با کمی آرد و شیر و شکر و یا کته نرم که با آب گوشت پخته شده است برای او تهیه شود.
نیاز به کلسیم و پروتئین عمدتا از طریق شیر مادر و ماست پاستوریزهای که در روز میخورد تامین میشود.
سفیده تخم مرغ را میتوان همانطور که در مورد زرده آن شروع شده بود، یعنی کمکم و به صورت کاملا پخته و سفت شروع کرد و به تدریج به یک سفیده کامل رساند. بدین ترتیب کودک میتواند یک روز در میان یک تخم مرغ کامل به صورت نیمرو، املت یا آب پز بخورد؛ اما هر روز هم میتواند از سفیده تخم مرغ استفاده نماید.
از گروه چربی و شیرینیها نیز باید استفاده نمود. استفاده کردن از این گروه به صورت غنی کردن غذای کودک با روغن نباتی یا کره تا حدی که جای مواد غذایی دیگر را نگیرد و سبب کاهش اشتهای او نشود و استفاده از مواد نشاستهای به صورت نان، برنج، ماکارونی و سیب زمینی است تا انرژی مورد نیاز کودک را فراهم نماید.
حبوبات سرشار از مواد پروتئینی و املاح هستند که معمولا از اواخر سال اول زندگی به رژیم غذایی کودک اضافه میشوند.
در سال دوم نیز به تدریج بر تنوع آن افزوده و به صورت کاملا پخته شده (بعد از خیس کردن و جداکردن پوست آن) همراه با سیب زمینی و روغن زیتون میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
اگر شروع غذا یک باره و به صورت آنچه که در سفره خانواده است به کودک داده شود، پذیرش و هضم آن برای او مشکل میشود. لذا در ابتدا باید تغییراتی درآن داد. مثلا در سفره خانواده اگر برنج (پلو) به صورت کته یا کاملا نرم شده نیست میتوان آن را با پشت قاشق و کمی آب خورش، نرم و له نمود یا اگر خوراک سیب زمینی و گوشت و... وجود دارد کمی نان را در آب خوراک نرم کرده همراه با گوشت و سیب زمینی که با پشت قاشق له و نرم شده است به کودک داد.
همانطور که گفته شد هنوز هم معده کودک کوچک است و نباید آن را با آب یا آب میوه و یا خود میوه پر کرد. آب میوه در حجم کم به عنوان یک نوشیدنی خنک از میوههای تازه یا از شربتهای خانگی مانند شربت آب لیمو (با لیمو ترش تازه)، شربت به لیمو و... بعد از بازی و تقلای کودک در یک روز گرم بسیار مطبوع و لذت بخش است.
مصرف میوههای مختلف، دو تا سه بار در روز به مقدار توصیه شده، هم بخشی از نیازهای کودک به ویتامینهای A و C را تامین میکند و هم به علت داشتن فیبر، کار دستگاه گوارش او را تسهیل مینماید.
دادن غذاهای خیلی شیرین و یا نوشیدنی در حجم زیاد در فاصله دو وعده غذا معمولا سبب کاهش اشتها شده و ممکن است کودک را ازخوردن غذای اصلی بازدارد.
در برنامه غذایی کودک یک تا دو ساله تنقلاتی مثل پفک، چیپس، شکلات و نوشابه جایی نداشته و در صورتی که فعالیت کودک زیاد باشد، استفاده از میان وعدههای انرژی زا مانند: خرما، کشمش، مربا، کمپوت، ژله، بیسکویت، بستنی پاستوریزه، بادام و پسته بو نداده (ولی ریز و پودر شده مخلوط با ماست) به شرطی که جای وعده اصلی غذا را نگیرد مفید است.
کودکان یک تا دو ساله هنوز هم در معرض خطر خفگی هستند و موادی مانند تکههای سوسیس، دانه انگور، سبزیهای خام، فندق، بادام، ذرت بو داده، آب نبات و غیره نباید در دسترسشان باشد. همچنین وقتی دراز کشیدهاند و یا در حال دویدن هستند نباید به آنان غذا داد.
میوههای آلرژی زا مانند کیوی، خربزه، و نیز موادی که هضم آنها مشکل است مثل پوست حبوبات هنوز هم در برنامه غذایی کودک جایی ندارند.
در طول سال دوم زندگی، مصرف قطره ویتامینهای آ و د یا مولتی ویتامین و قطره آهن به همان مقدار قبلی باید ادامه داشته باشد و این مطلب که آهن موجب سیاهی دندانها میشود نباید مانع مصرف آن شود بلکه باید قطره را در عقب دهان کودک ریخت و متعاقب آن به کودک آب یا کمی آب میوه داد و یا دندانها را مسواک زد.
منبع: سایت دانشنامه رشد
گردآوری: آستیاژ (مامان پرنیا)
عکس: پرهام
گفتوگو و تبادل نظر
سارا
آستیاژ به نظرم مطلبی که گذاشتی خیلی هماهنگ بود با سبک زندگی ایرانی و غذاهای ایرانی ولی در عین حال مفیدتر از غذاهای عادی روزمره. من فقط چند تا کامنت کوچولو اضافه میکنم در مقایسه با اینجا که اگر خواستین بدونین اینجا چه فرقی داره تغذیه بچهها:
- یکی اینکه شیر معمولا سه وعده در روزه. صبح، عصر، شب (حالا چه شیر مادر چه شیر خشک). بچههای شیر خشکی الان میتونن ماست رو جایگزین کنن مثلا تو عصرونه. البته از یه طرف بچهای که بیشتر شیر مادر میخوره خب داره مواد غذایی مورد نیاز بدنش رو از شیر مادر میگیره ولی فقط میتونه زیاد شیر خوردن بعد از یک سالگی تو عادتهای غذا خوردنش مشکل ایجاد کنه و مامان رو هم خسته کنه.
- دوم اینکه خب سبزیجات ما همچنان خیلی بیشتره. اونقدر تاکیدی که روی برنج هست اینجا روی سبزیجات هست! البته ما هم غلات (برنج، ماکارونی، سیب زمینی، نون و...) حتما به بچه میدیم ولی اصل غذا سبزیجاته نه برنج .
- میزان پروتئین هم کلا کمتر. یعنی فقط یک وعده در روز. برای اینکه پروتئین زیاد باعث استعداد چاقی در بزرگسالی میشه
آستیاژ
من ازدکتر پرنیا هم که پرسیدم، میگفت باید غذاهایی داده بشه که بیشتر رو سفره ها دیده میشه، یجوری آماده کردن دستگاه گوارشه .
حتی واسه مودغذایی ارگانیک میگفت؛ اگه توسبد خودتونم هست بده وگرنه استفاده بیش ازحد باعث میشه بعدها دچار آلرژی بشن. ولی مثلا برای بچههای بالای یه سال میگفت حتما یه وعده همچنان از منوهای زیر یه سال استفاده بشه و اینکه ادویه و نمک و شکر به میزان خیلی کم باشه .به خودمم پیشنهاد داد ازغذاهاش بخورم .هم مغذیه وهم مقوی.
سارا
آستی منم کاملا موافقم که خوبه غذای بچهها از این سن به بعد تشابهی هم به غذای خودمون داشته باشه و لزوما قرار نیست برای بچهها گراتن سبزیجات درست بشه خودمون آش رشته بخوریم! ولی با در نظر گرفتن این موضوع که از نظر غذایی غذاهای سنتی ایرانی متاسفانه خیلی همه نیازهای بدن رو تامین نمیکنن (چه برای بچه چه برای بزرگسال) این همه چاقی بیمورد، پوستهای خراب و... یک سری نشونه ظاهری این جریانه. من الان میبینم خیلیها شروع کردن دارن منوی آشپزخونه هاشونو تا حدی تغییر میدن به سمت استفاده بیشتر از سبزیجات و غذای متعادل که همه نیازها رو تامین کنه. خب برای بچهها این مساله واجبتره ولی فرصت خوبیه که رژیم غذایی بزرگترها رو هم کمی تغییر بدیم .دقیقا همون چیزی که دکترت به تو گفته که بخور خیلی هم خوبه غذاش . حالا واقعا نه به شکل پوره بینمک قاعدتا ولی اینکه مواد غذاییش وارد سفره بزرگا هم بشه واقعا خیلی خوبه.
نحوهی نگهداری صحیح سبزیجات
شیوا
شما سبزیجات رو چطور نگهداری میکنید برای غذای بچهها؟ مثل لوبیا سبز و هویج و کرفس و بروکلی کدو و غیره؟ همیشه تازه تازه میگیرید، درست میکنید یا فریز میکنید به چه صورت؟
آستیاژ
من سبزیجاتو فریز میکنم. بروکلی-لوبیاسبز-هویج-کدو-شوید-جعفری.
سارا
شیوا سبزیجات تازه رو بلافاصله بعد از اینکه خریدی میتونی بشوری، خرد کنی، و فریز کنی که برای هر وعدهاش در بیاری.
همه سبزیجات رو میشه داد. یعنی ایران میگن مثلا اسفناج ندین. نمیدونم برای این سن هم میگن یا نه ولی اینجا هیچ مشکلی با اسفناج ندارن بخصوص بعد از هشت ماه. کدو حلوایی، تره فرنگی (خیلی خوب میشه با سیب زمینی چیزای دیگه هم مثل گل کلم، نخود سبز، شلغم، برگ چغندر، لبو. ریحون و جعفری و این چیزا هم که به عنوان طعم دهنده میتونی اضافه کنی. سیب زمینی هم قطعا با همه چی خوب میشه بافتش رو بهتر میکنه.
اگه پوره درست میکنی من کنارش یه کم برنج یا ماکارونی ریز هم درست میکنم قاطی میکنم یا حتی میکس میکنم. گوشت و مرغ یا ماهی هم که ده گرم توش میریزم. اگر رادمهر خوش غذا نیست بهتره میکس کنی.